Walka o Wąską...

W odległych czasach, aż po wiek XIII, na terenie szeroko rozumianej Ziemi Pasłęckiej układ sieci rzecznej i wód jeziornych był inny niż obecnie. Zalew Wiślany rozciągał się daleko poza granice dzisiejszego jeziora Drużno, a jego wody tworzyły rozległe, płytkie rozlewiska sięgające linii Krosno-Rzeczna. Po upadku powstań pruskich Holendrzy wykonali poważne prace melioracyjne, które spowodowały stopniowe osuszanie obszaru poniżej Pasłęka. Mimo tego, Wąska nadal pozostawała spławna. Pływały po niej nawet statki handlowe i okręty wojenne.(2)

O zasobności Wąskiej w ryby i raki szlachetne po II Wojnie Światowej, do tej pory krążą opowieści głoszone przez starszych wędkarzy, a i troć wędrowna docierała podobno do jazu w Kupinie. Pstrąg potokowy, szczególnie nas interesujący, miał tu znakomite warunki bytowe. Jeszcze do lat 70-tych XX wieku można było mówić o silnej jego populacji. Potok Sała był nawet przez PZW uznany za matecznik pstrąga. Jednak ichtiofaunę Wąskiej opisano dopiero w paru późniejszych opracowaniach. (3) Wynika z nich, że w Wąskiej żyje parę gatunków ryb objętych w Unii Europejskiej całkowitą ochroną gatunkową.

W kolejnych latach nastąpiło to, czego do dnia dzisiejszego nie chcą uznać pewne czynniki decydenckie. Między innymi dał znać o sobie czas bezmyślnych odwodnień całych zlewni i zabudowy cieków podstawowych. Już w 1980 roku Alfons Sikora, jeden z pierwszych piewców walorów przyrodniczych Elbląskiego pisał: I tak nieopatrzne wycinanie lasów spowodowało klęski powodzi, zmywanie gleb, kontynentalizację klimatu i zaburzenia w krążeniu wody. Mechaniczne regulowanie rzek i potoków spowodowało szybszy odpływ wody i pogłębianie koryt, a w następstwie – osuszanie pewnych obszarów. (4)

Historię ostatnich 20 lat walki o Wąską prowadzonych przez miejscowych miłośników przyrody – ekologów i wędkarzy z lobby hydrotechnicznym dokumentuje szereg artykułów zamieszczanych w prasie oraz opinii i skarg kierowanych do różnych urzędów. (5) Aspekt zachowania naturalnego fragmentu Wąskiej był także poruszany podczas tworzenia lokalnych form ochrony przyrody i jej inwentaryzacji. (6)

Z kolei, w tym samym czasie powstało szereg opracowań, które wskazywały Wąską jako rzekę niewykorzystaną hydrotechnicznie. Trzeba powiedzieć, że meliorantów mocno wspierali niektórzy dziennikarze. (7)

Tym większa chwała ówczesnemu burmistrzowi Pawłowi Troszyńskiemu, którego decyzja wydana w 1994 roku zatrzymała zakusy na budowę jazu i MEW na terenie planowanego Parku Ekologicznego. Negatywne opinie wyrażone przez Wojewódzki Zarząd Parków Krajobrazowych i Obszarów Chronionego Krajobrazu w Elblągu, Klub Pstrągowy „Głowacz” i Polski Klub Ekologiczny Oddział w Elblągu – wstrzymały plany regulacji „naturalnej” Wąskiej na odcinku od mostu w Węzinie do jazu w Bielicy i odcinka Sały od ujścia do projektowanego jazu przy stawach w Kwitajnach w miejscu ruin po dawnym spiętrzeniu. Przy tym, w latach 1984-1985 uregulowano jednak rzekę na wysokości powstającego Ośrodka Zarybieniowego PZW, a w latach 2000-2001 w górę i w dół od mostu drogowego na ul. A. Steffena.

Niestety, powstaniu kolejnej MEW w Węzinie nie zapobiegła nawet negatywna opinia Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie Pracowni Rybactwa Rzecznego w Gdańsku wydana w 1995 roku, gdyż „zastąpiła” ją pozytywna opinia bliżej nieznanych biegłych z dziedziny rybactwa zapisana w notatce służbowej z jednego ze spotkań na ten temat.

Trzeba powiedzieć, że Zarząd Koła PZW w Pasłęku systematycznie monitoruje poczynania właścicieli MEW zlokalizowanych na Wąskiej. Jedno z pierwszych wystąpień skierowanych do Wydziału Ochrony Środowiska i Gospodarki Przestrzennej Urzędu Wojewódzkiego w Elblągu w sprawie nie przestrzegania warunków pozwolenia wodnoprawnego dla MEW w Krośnie miało miejsce w 1994 roku. Przed przebudową, spiętrzenie to posiadało próg ulgi w postaci łagodnie nachylonej żelbetowej rampy, przy wysokiej wodzie pokonywanej przez płocie, leszcze, czy szczupaki. Po przebudowie, do dnia dzisiejszego istnieje wyłącznie śluza regulowana zasuwami. Ryby spływają, ale już nie docierają wyżej, do kolejnego jazu w Kupinie. W międzyczasie wybudowano MEW w Siedlisku i rozpoczęto inwestycję na jazie w Bielicy, która na szczęście nie doszła do skutku.

Od lat, tradycyjnymi bolączkami nękającymi Wąską są:

1. Brak utrzymywania reżimów wodnych zatwierdzonych pozwoleniami wodnoprawnymi na istniejących budowlach piętrzących, co jest szczególnie istotne podczas letnich niżówek wody.
2. Kłusownictwo, które kwitnie na odcinku ujście – jaz w Węzinie (siatki stawne, podrywki) oraz na odcinku Leżnica – Cieszyniec (wyrzutki).
3. Brak skutecznych przepławek.

Na szczęście, wszystkie te przeciwności nie spowodowały jeszcze całkowitego zaniku populacji pstrąga potokowego, jako znajdującego się na liście gatunków zagrożonych wyginięciem. Co roku słychać, że są łowione ładne wymiarowe sztuki, szczególnie przy wyższej wiosennej wodzie.

Przypominamy, że począwszy od bieżącego roku, odcinek Wąskiej zaliczony do wód krainy pstrąga został wydłużony do wysokości oczyszczalni miejskiej w Pasłęku.

1. R. Kostecki, Warunki fizjograficzne [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, Olsztyn 1997 – w tej publikacji zamieszczono zdjęcie pstrąga potokowego o długości 48 cm, złowionego w Wąskiej przez R. Tokarskiego w 1993 roku. Pstrąg ten w przewodzie pokarmowym miał wprost niesamowitą ilość kiełży.
2. J. Włodarski, Legenda o rzece Wąskiej [w:] Głos Pasłęka, 1995.
3. Cz. Grudniewski, Przewodnik wędkarski po jeziorach olsztyńskich, Olsztyn 1974 – tu Wąska jest wymieniona wśród rzek szczególnie obficie zasiedlonych przez pstrąga potokowego; G. Jaczewski, Bonitacja rzeki Wąskiej, praca magisterska, AR-T Olsztyn, maszynopis, Olsztyn 1982 – opracowanie to jest dostępne w Bibliotece Publicznej w Pasłęku; P. Dębowski, Ichtiofauna dorzecza Wąskiej [w:] Roczniki Naukowe PZW, Warszawa 1996.
4. A. Sikora, Osobliwości i zabytki przyrody województwa elbląskiego, Gdańsk 1980.
5. Prawina [R.Kostecki], Pruskie pstrągi [w:] Wiadomości Wędkarskie, 1989; M. Kopyla, Piękna, choć Wąska [w:] Dziennik Bałtycki, 1994; Wąska woła o ratunek [w:] Głos Pasłęka, 1995; K. Zacharczyk, Niagara na potokach [w:] Wiadomości Wędkarskie, 1996; R. Tokarski, Ratujmy Wąską – nie dobijamy jej!!! [w:] Głos Pasłęka, 1999; R. Kostecki, Ochrona Wąskiej wobec Kampanii „Żyjące rzeki Polski” [w:] Głos Pasłęka, 2001; Wywiad z R. Kosteckim [w:] Głos Pasłęka, 2004.
6. Projekt parku ekologicznego, opracowanie zbiorowe pod red. A. Zwiejskiej i A. Łuki, maszynopis, Pasłęk 1995.Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Pasłęk, opracowanie zbiorowe pod kierownictwem S. Olecha, Elbląg 1997.
7. (7) Warunki hydrogeologiczne rzek województwa gdańskiego – zlewnia rz. Wąskiej, Gdańsk 1992; I. Sywula, Jak pomóc wodzie? [w:] Gazeta Elbląska, 1994; Studium możliwości retencjonowania wód powierzchniowych na obszarach województwa elbląskiego o zaawansowanej suszy, Gdańsk 1994; G. Gosk, Susza, czy… pstrągi? Dzikość rzeki [w:] Dziennik Bałtycki, 1995; Z. Rutkowski, Możliwości budowy zbiorników retencyjnych dla celów przeciwpowodziowych w basenie jeziora Drużno, Elbląg-Falęty 1995; P. Derlukiewicz, Dzika górska Wąska [w:] Gazeta Morska, 1995; P. Derlukiewicz, Wąskie gardło [w:] Gazeta Morska, 1996; Program małej retencji w zlewniach rzek województwa elbląskiego, Warszawa 1996; Dłuższe wały. Ujarzmianie Wąskiej [w:] Dziennik Bałtycki, 2000; G. Gosk, Leżnica. Sztuczne jeziora i ekolodzy. Plan dla elektrowni wodnej [w:] Dziennik Elbląski, 2001; G. Gosk, Leżnica. Radni wciąż się zastanawiają. Mieszkańcy proszą o jezioro [w;] Dziennik Elbląski, 2002.

R.Kostecki